Het is al de hele avond doodstil op de dijk naast ons huis. Niet vanwege autoloze maandag. Het is ongewoon DOODstil. Vanmiddag heeft iemand zich doodgereden, nog geen kilometer verderop. Een verdachte. Een mogelijke crimineel. Een man, een mens. Op deze weg is zijn leven geëindigd, terwijl de politie hem op de hielen zat. In zijn laatste manoeuvre maakte hij een andere chauffeur tot deelgenoot van een fataal ongeluk. Expres? Doelbewust? Een schuldbekentenis?
We weten het niet. Niet of hij de dader was, in Roemenië. Niet of hij slachtoffer was, van zoveel dingen waarin je in je leven slachtoffer kunt worden. We weten niets. En daarom is het veel te vroeg voor een oordeel. Als het al ooit tijd is voor een oordeel.
Ik denk aan het meisje dat vermoord is gevonden, ik denk aan haar familie. Ik denk aan de man die zich vanmiddag doodreed. Twee drama’s. Twee verhalen die met elkaar verbonden zijn, zelfs als de man uit Cuijk niet de misdadiger is die we bang vermoeden. Twee uitvaarten die totaal anders zullen zijn van sfeer en intentie.
De vraag die in mijn hoofd speelt: hoe geef je een afscheid vorm van een dader? Van iemand die iets vreselijks heeft gedaan? Heeft iedereen in dit land recht op een ‘waardig’ afscheid, net als op juridische bijstand in de rechtszaal?
Niemand wordt als moordenaar geboren. Een levensverhaal heeft zóveel paden. Het rechte pad, de splitsingen, eeuwige rotondes, afslagen, omwegen, dwaalwegen… en die duistere wegen ‘van het rechte pad af’.
Langzaam vormt zich een idee in mijn hoofd. Ik denk dat het voor nabestaanden van een dader van net zo groot belang is om op een waarachtige manier afscheid te nemen als voor nabestaanden van een slachtoffer. Het is de taak van mij, als ritueelbegeleider, om samen met de nabestaanden duiding aan te brengen in de levensloop van de overledene. Met woorden en met symbolische talen als rituelen, gebaren en muziek. Nabestaanden hebben recht op afscheid en rouw. Wie er ook dood is.
Er rijden weer auto’s op de dijk. De weg is weer een rechte weg, vrij van obstakels. Maar de weg is gewond, en het litteken zal nog lang voelbaar zijn.
Heleen Litmaath, 24 september 2019